﷽
Ramazan mövsümü sona çatan kimi, Həcc ayları mövsümü və eləcə də Şəvvəl
ayının 6 gün orucu başladı. Peyğəmbərimiz (sallallahu aleyhi və səlləm) Ramazan
ayı orucundan sonra Şəvval ayında da orucu davam etdirərək, 6 gün oruc
tutmağımızı buyurmuşdur.
Şəvval ayındakı oruc sünnətdir, o da nafilə və sünnət namazlarının fərz
namazlarını tamamladığı kimi fərz olan Ramazan orucunu tamamlayır, əskik və səhvləri
qapayır. Şəvvəl ayında 6 gün oruc tutmağın savabı peyğəmbərimizdən
ﷺ (Allahın onun üzərinə salavatı və salamı
olsun) sabitdir.
روى الإمام مسلم رحمه الله في صحيحه
(1164) عن أبي أيوب الأنصاري رضي الله عنه عن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال:
"من صام رمضان ثم أتبعه ستا من شوال كان كصيام الدهر" وأخرجه أبو داود
(2425) والترمذي (759) وحسنه، وصححه ابن حبان (3634) وابن خزيمة (2114).
Muslim (Allah ona rəhmət etsin) Əbu Eyyub Əl-Ənsaridən (Allah ondan razı
olsun) rəvayət edib buyurur ki: “Kim Ramazan ayını oruc tutarsa, sonra ardınca
Şəvvaldan altı gün oruc tutarsa, sanki il boyu (ömür boyu) oruc tutmuş sayılar.”
Həmçinin bu hədisi rəvayət edən səhabələrdən: Cabir (Əhməd [3/308] və
Əl-Beyhəqi [4/292] ), Sövban (İbn Macə [1715] və ibn Hibban [3635] və ibn
Xuzeyma [2115] və Ən-Nəsəi [2860] və Ət-Tabaraani [1451] ), İbn Omar
(Ət-Tabaraani [8622] ), Əbu Hureyra (Əl-Heysəmi [3/183] ) ibn Abbas
(Ət-Tabaraani..) və başqalarıdır..
Elmi fayda: Bu hədisin ərəbcəsində “dəhr” sözü keçir, hansı ki, bütün ili oruc tutmuş mənasına gəlir. Amma “dəhr” sözü həmçinin vaxt, zaman, ömür mənasına da gəlir. Beləki, hər il Ramazan ayı orucunu tutub, sonra Şəvvaldan 6 gün davam etməklə, bütün illəri orucla keçirmiş kimi sayılır, bu da sanki bir ömür oruc deməkdir.
┈┉┅━❈▫❈📚❈▫❈━┅┉┈
Şəvval ayında tutulan 6 gün orucun fikhi əhkamları
Ramazandan sonra Şəvval ayında 6
gün oruc tutmaq - Ramazan ayının orucuna müvəffəq olub və qəbul olunmasına əlamətdir.
Çünki Uca Allah bəndənin saleh əməlini qəbul edərsə, ondan sonra digər xeyir əməli
də görməyi ona nəsib edər. Bəzi sələfilər deyərdilər: "Yaxşı işlərin
savabı - ondan sonra görüləcək yaxşı işlərdir."
Şəvval ayında hansı günləri və necə tutmaq lazımdır sualın gəldikdə
isə, bu məsələ aydınlıq gətirək.
Birinci fikhi məsələ: Şəvval ayın orucun niyyətini
axşamdan etmək lazımdır. Çünki savabı, vaxt və zamanı ayrı olan bir orucdur.
Mütləq nafilə orucları kimi deyil.
İkinci fikhi məsələ: Şəvval ayın 6 gün orucunu həmən
bayram günündən sonra başlayaraqmı tutmaq gərəkdir, yoxsa Şəvval ayı boyunca
tutmaq olar?
Cavab: Fitrə bayramın ikinci günündən başlanır və Şəvval ayının sonuna qədər davam edir.
Cavab: Fitrə bayramın ikinci günündən başlanır və Şəvval ayının sonuna qədər davam edir.
Üçüncü fikhi məsələ: Şəvval ayının 6 gün orucunu ardıcıl və
yaxud bir və ya bir neçə gün ara verərək tutmaq olar? Hansı əfzəldir?
Cavab: Savab eynidir, lakin yaxşı olar ki, xeyir işə gecikməyəsən. Uca Allah buyurur:
Cavab: Savab eynidir, lakin yaxşı olar ki, xeyir işə gecikməyəsən. Uca Allah buyurur:
۞وَسَارِعُوٓاْ إِلَىٰ مَغۡفِرَةٖ مِّن رَّبِّكُمۡ
وَجَنَّةٍ عَرۡضُهَا ٱلسَّمَٰوَٰتُ وَٱلۡأَرۡضُ أُعِدَّتۡ لِلۡمُتَّقِينَ
Rəbbiniz tərəfindən bağışlanmağa və müttəqilər üçün hazırlanmış,
genişliyi göylər və yer qədər olan Cənnətə tələsin. (Əl-İmran surəsi, 133 ayə)
سَابِقُوٓاْ إِلَىٰ مَغۡفِرَةٖ مِّن رَّبِّكُمۡ
وَجَنَّةٍ عَرۡضُهَا كَعَرۡضِ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ أُعِدَّتۡ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ
بِٱللَّهِ وَرُسُلِهِۦۚ ذَٰلِكَ فَضۡلُ ٱللَّهِ يُؤۡتِيهِ مَن يَشَآءُۚ وَٱللَّهُ
ذُو ٱلۡفَضۡلِ ٱلۡعَظِيمِ
Rəbbiniz tərəfindən bağışlanmağa və genişliyi göyün və yerin genişliyi qədər
olan, Allaha və Onun elçilərinə iman gətirənlər üçün hazırlanmış Cənnətə tələsin.
Bu, Allahın lütfüdür, onu istədiyinə verər. Allah böyük lütf sahibidir. (Əl-Hədid
surəsi, 21 ayə)
Dördüncü fikhi məsələ: Şəvval ayında 6 gün orucu bitirə
bilməyənlər onun qəzasını tutmaq məcburiyyətində deyillər. Çünki bu aydakı oruc
sünnətdir. Tuta bilməyənin üzürlü səbəbi varsa, inşəAllah Allah onun niyyətinə
görə savabını əsirgəməz.
Beşinci fikhi məsələ: Ramazan ayından qəzası olan birinci
hansını tutsun Ramazanın qəzalarını yoxsa Şəvval ayında 6 günü və sonra
Ramazandan qalan qəzaları tuta bilər?
Cavab: Məsələ ixtilaflıdır. Lakin imkan edib birinci Ramazan ayın qəzalarını tutub sonra Şəvval ayın 6 günü tuta bilirsə, bu daha yaxşıdır. Yox, əgər Şəvval ayın bitməsinə az qalırsa, o zaman birinci 6 gün orucunu tutub sonra qəzaları tuta bilər.
İl ərzində ramazan orucunun qəzasını tutmağa gücü çatanlar Şəvval ayındakı 6 günlük sünnət orucu tutmağı məsləhətdir.
Aybaşı səbəbilə ramazanda qəzaya qalan orucları şəvval ayında tutan qadınlar da eyni əcri qazanarlar.
Cavab: Məsələ ixtilaflıdır. Lakin imkan edib birinci Ramazan ayın qəzalarını tutub sonra Şəvval ayın 6 günü tuta bilirsə, bu daha yaxşıdır. Yox, əgər Şəvval ayın bitməsinə az qalırsa, o zaman birinci 6 gün orucunu tutub sonra qəzaları tuta bilər.
İl ərzində ramazan orucunun qəzasını tutmağa gücü çatanlar Şəvval ayındakı 6 günlük sünnət orucu tutmağı məsləhətdir.
Aybaşı səbəbilə ramazanda qəzaya qalan orucları şəvval ayında tutan qadınlar da eyni əcri qazanarlar.
Altıncı fikhi məsələ: Müəyyən səbəblərə görə, başqa vaxtlarda (yaxınlaşan hamiləlik və s.) ramazandan qəzaya qalan oruclarını tuta bilməyənlər şəvval orucu əvəzinə qəza orucu tuta bilərlər. Yəni Ramazan ayından qəza olan günləri niyyət edib Şəvval ayın 6 gün orucu ilə birlikdə tutmaq caizdirmi?
Cavab: Qəza, nəzir və s. orucları bu günlərdə tutanlar eyni savaba nail olarlar.
Yeddinci fikhi məsələ: Şəvval ayın orucun hökmü nədir?
Cavab: Şəvval ayın orucun hökmü nədir?- müstəhəbdir, fərz və yaxud vacib hökmündə deyil. Bu orucu tutan şəxs, gün ərzində istədiyi vaxt aça bilər. Hədisdə qeyd edilir ki: "Nafilə orucunu tutan, özü əmir sahibidir. İstər tutar, istərsə də açar." Ət-Tirmizi [ ]
Cavab: Şəvval ayın orucun hökmü nədir?- müstəhəbdir, fərz və yaxud vacib hökmündə deyil. Bu orucu tutan şəxs, gün ərzində istədiyi vaxt aça bilər. Hədisdə qeyd edilir ki: "Nafilə orucunu tutan, özü əmir sahibidir. İstər tutar, istərsə də açar." Ət-Tirmizi [ ]
الصائم المتطوع أمين نفسه إن شاء صام وإن
شاء أفطر) الترمذي
Səkizinci fikhi məsələ: Şəvval ayın oruclarını niyyət edib həftənin bir və dördüncü günlərində və yaxud ayın ağ günlərin hər ikisinin savablarını edib tutmaq olarmı?
Cavab: Bəzi elm əhli iki əcri qazanmış olur buyurublar.
Doqquzuncu fikhi məsələ: Nifas olan qadınlar Ramazan ayınan qəzalarını Şəvval ayında tutsalar, Şəvval ayın 6 gün orucunu növbəti ayda, yəni Zil Kiqdə ayında qəza olaraq tuta bilərlər. Bu haqda bəzi alimlər fetva veribdir.
Allah təala bizə daim xeyirxah əməllər müvəffəq etsin!
Allah bizi haqq yolunda sabitqədəm və ibadətlərdə davamlı etsin!
┈┉┅━❈▫❈📚❈▫❈━┅┉┈
ثانيًا: صفة صيامها:
للعلماء في ذلك ثلاثة أقوال:
القول الأول: أنَّه يستحب صيامها مُتتابعة من أَوَّلِ الشهر، وهذا قولُ الشافعي وابن المبارك، واستدلوا بحديث أبي هريرة - رضي الله عنه - قال: قال رسول الله صلَّى الله عليه وسلَّم: ((مَن صام ستةَ أيام بعد الفطر متتابعة، فكأنَّما صام السنة كلها))[2]، ولظاهر حديث الباب، واختار هذا القولَ جماعةٌ من الحنابلة، واختاره ابنُ مفلح، كما سيأتي.
قال النووي في "المجموع"، (6/ 227): "ويستحبُّ أن يصومَها مُتتابعة في أول شوال، فإن فرقها أو أخَّرها عن شوال جاز، وكان فاعلاً لأصل هذه السنة؛ لعموم الحديث وإطلاقه".
القول الثاني: أنَّها لا تصام عقب يوم الفطر؛ لأنَّها أيام أكل وشرب، ولكن يصام ثلاثة أيام قبل أيام البيض أو بعدها، وهذا قول معمر وعبدالرزاق، وروي عن عطاء، وأكثر العلماء على أنَّه لا يكره صيام ثاني يوم الفطر.
القول الثالث: أنه لا فرقَ بين أن يتابعها أو يفرقها من الشهر كله، وهو قول وكيع وأحمد، وهذا أصحها؛ قال في "الفروع"، (5/ 85): "وتحصل فضيلتها متتابعة ومتفرقة، ذكره جماعة، وهو ظاهر كلام أحمد، وقال: في أول الشهر وآخره.
واستحب بعضُهم تتابعها، وهو ظاهر الخرقي وغيره، وبعضُهم عقب العيد، واستحَبَّهما ابن المبارك والشافعي وإسحاق، وهذا أظهر، ولعَلَّه مراد أحمد والأصحاب؛ لِمَا فيه من المسارعة إلى الخير، وإن حصلت الفضيلة بغيره".
والخلاصة: أنه يحصل فضلُ صومها بصومها مفرقة أو متتابعة، في أول الشهر، أو وسطه، أو آخره، والأفضل المبادرة بها؛ لأَنَّ ذلك من المسارعة في الخيرات.
ثالثًا: هل يشترط أنْ يتمَّ قضاء رمضان قبل صيامها؟
لأهل العلم في ذلك قولان:
القول الأول: أنَّ فضيلةَ صيام الستِّ من شوال لا تَحصل إلاَّ لِمَن قضى ما عليه من أيام رمضان التي أفطرها لعذر، واستدلوا لذلك بأنَّ النبيَّ صلَّى الله عليه وسلَّم قال: ((من صام رمضان ثم أتبعه ستًّا من شوال، كان كصيام الدهر))، وإنَّما يتحقَّق وصفُ صيام رمضان لمن أكمل العِدَّة؛ قال الهيتمي في "تحفة المحتاج"، (3/ 457): "لأَنَّها مع صيام رمضان؛ أي: جميعه، وإلا لَم يحصل الفضل الآتي، وإن أفطر لعذر".
وبهذا قال جماعة من العلماء المعاصرين، كالشيخ عبدالعزيز بن باز، وشيخنا محمد العثيمين - رحمهما الله.
القول الثاني: أنَّ فضيلة صيام الست من شوال تحصل لمن صامها قبل قضاء ما عليه من أيَّام رمضان، التي أفطرها لعُذر؛ لأَنَّ مَنْ أفطر أيامًا من رمضان لعذر يصدق عليه أنَّه صام رمضان حكمًا، فإذا صام الست مِن شوال قبل القضاء حصل له ما رتبه النبي صلَّى الله عليه وسلَّم من الأجر على إتباع صيام رمضان ستًّا من شوال، وقد نقل البجيرمي في حاشيته على الخطيب (2/ 352)، بعد ذكر القول بأنَّ الثواب لا يحصل لمن قدَّم الست على القضاء، مُحتجًّا بقول النبي صلَّى الله عليه وسلَّم: ((ثم أتبعه ستًّا من شوال)) عن بعض أهلِ العلم الجواب التالي: "قد يقال: التبعية تشمل التقديرية؛ لأنَّه إذا صام رمضان بعدها، وقع عما قبلها تقديرًا، أو التبَعية تشمل المتأخرة، كما في نفلِ الفرائض التابع لها؛ اهـ، فيسن صومها وإن أفطر رمضان".
ورجح هذا القول ابن مفلح؛ حيث قال في "الفروع"، (5/ 86): "يتوجه تحصيل فضيلتها لمن صامها، وقضى رمضان، وقد أفطره لعذر، ولعلَّه مرادُ الأصحاب، وما ظاهره خلافه خرج على الغالب المعتاد، والله أعلم"، وقوله: (يتوجه) ترجيح منه لهذا القول، كما هو معلوم من طريقته.
والذي يظهر لي أنَّ ما قاله أصحاب القول الثاني أقربُ إلى الصَّواب؛ لا سيما أنَّ المعنى الذي تدرك به الفضيلة ليس مَوقوفًا على الفراغ من القضاء قبل الست، فإنَّ مُقابلة صيام شهر رمضان لصيام عشرة أشهر حاصلٌ بإكمال الفرض أداءً وقضاءً، وقد وسع الله في القضاء، فقال: ﴿ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ ﴾ [البقرة: 185]، أمَّا صيام الست من شوال، فهي فضيلة تَختص هذا الشهر تفوت بفواته، ومع هذا، فإن البداءة بإبراء الذِّمَّة بصيام الفرض أولى من الاشتغال بالتطوع، لكن مَن صام الست، ثُمَّ صام القضاء بعد ذلك، فإنه تَحصل له الفضيلة؛ إذ لا دليل على انتفائها، والله أعلم.[3]
رابعًا: هل تحصل هذه الفضيلة بصيام الست في غير شوال؟
قال بذلك بعض أهل العلم، قال ابن مفلح في "الفروع"، (3/ 107): "ويتوجه احتمال: تحصل الفضيلة بصومها في غير شوال، وفاقًا لبعض العلماء، ذكره القرطبي؛ لأنَّ فضيلتها كون الحسنة بعشر أمثالها، كما في خبر ثوبان، ويكون تقييده بشوال؛ لسهولة الصوم لاعتياده رخصة، والرخصة أولى"، وقوله: (يتوجه) يدل على أنَّه يرجح القول بأن هذا الفضل يحصل بصيام الست في غير شوال
وقوله: (في خبر ثوبان) هو ما سبق ذكره في بداية هذا البحث، وفيه قول النبي صلَّى الله عليه وسلَّم: ((من صام ستة أيام بعد الفطر))، وهذا مطلق، وليس مقيدًا بشوال، ولكن يقال: إنَّه مقيد برواية أبي أيوب - رضي الله عنه.
كما يستحب لمن فاته صيامُها في شوال؛ لاشتغالها بالقضاء أنْ يَصومها بعد شوال؛ قال في "أسنى المطالب"، (1/ 431): "ومَن فاته رمضان فصام عنه شوالاً، استحب له أن يصومَ ستًّا من ذي القعدة؛ لأَنَّه يستحب قضاء الصوم الراتب".
